پسا تحریم، پسا هیجان و راهی دراز در اقتصاد زخمی

پایگاه خبری – تحلیلی “جمانیوز”(jamanews.ir) 

جمانیوز:شاید کمتر ایرانی شب ۲۶ دی‌ماه و بامداد «یکشنبه تاریخی» را فراموش کند؛ شب و روزی که آنگونه که به طنز در شبکه‌های اجتماعی نقل محافل و گروه‌های مجازی شده بود با فرار شاه شروع شد و با گذر از واریز یارانه‌ها، به لغو سال‌ها تحریم، تقدیم لایحه بودجه سال آینده و البته اعلام رسمی رد صلاحیت‌های گسترده برای انتخابات مجلس دهم ختم شد. البته دست‌کم در حوزه‌ی اقتصاد، بامداد واقعی اخبار سیل‌آسای «یکشنبه»، اجرای رسمی برجام و تجربه‌ی اولین صبح بدون تحریم پس از ۱۲ سالِ سخت بود. خبری که با وجود قابل پیش‌بینی بودن‌اش، اما هر ایرانی را به هیجان می‌آورد. چه اکثریت ملت ایران که از شنیدن این خبر مسرور و امیدوار شده بودند، چه آن اقلیت تندرویی که شاید از روز اول دور جدید مذاکرات، برای ماهی‌گرفتن چشم به کوچکترین لغزشی از سوی طرف‌های مذاکره‌کننده دوخته بودند.

وقتی یک تصمیم سیاسی، میراث اقتصادی یک کشور را دگرگون می‌کند

آنچه را که در داستان اِعمال تحریم‌ها علیه ایران تا لغو آنها، آسان‌تر از هر موضوع دیگری می‌توان برداشت کرد، رابطه‌ی بسیار نزدیک و متأثر از همِ «اقتصاد» و «سیاست» در گذران روزگار هر مملکتی است؛ چه آنکه یک تصمیم و دستور قهرآمیز سیاسی از سوی ابرقدرت‌های دنیا، البته در کنار ضعف‌های مدیریتی آشکار، آنچنان تأثیری برای اقتصاد یک مملکت به ارث می‌گذارد که جبران آن تا سال‌های سال به آسانی امکان‌پذیر نخواهد بود و حتی برگشت آن را به سال‌ها چانه‌زنی و مذاکره‌ی نفس‌گیر منوط می‌کند. آن‌سوتر نیز سرانجام تصمیم مصالحه‌جویانه‌ی برگشت از قهر سیاسی، آن اندازه در اقتصاد کشور مؤثر می‌شود که حتی باد آن، بسیاری از کانال‌های اقتصادی را می‌لرزاند.

موج اظهارات امیدبخش در ساعات اولیه روز سایه‌روشن

تنها ساعاتی پس از اعلام رسمی پایان تحریم‌ها علیه ایران، موجی از اظهار نظرهای غالباً مثبت و امیدبخش، فضای کشور را در مقابل اخبار رد صلاحیت‌ها برای انتخابات مجلس شورای اسلامی، از تاریکی به سایه روشنی معنادار فرو برد؛

رییس‌جمهور حسن روحانی گفت: «امروز روزی تاریخی و استثنایی در تاریخ سیاسی و اقتصادی ملت ایران است که به جای آنکه برنامه هسته‌ای بهانه‌ای برای بدخواهان به‌منظور تحریم و فشار و فاصله باشد، این موضوع به‌عنوان برنامه‌ای برای روابط اقتصادی، تجاری و علمی و فناوری خواهد بود. از امروز پول‌هایی که ازآنِ ملت ایران بود و در بانک‌های خارجی بود و قفل نابه‌جایی به‌نام تحریم بر آن‌ها زده شده بود، در اختیار ملت ایران برای فعالیت‌های اقتصادی خواهد بود. ما امروز در فضایی هستیم که می‌توانیم با دنیا تعامل سیاسی، اقتصادی و حقوقی به نفع منافع ملی خود داشته باشیم. در همین تجربه چند ساعته امروز، هزار ال سی در بانک‌های مختلف باز شد و این نشان داد، آنها که می‌گفتند باور نکنید، اشتباه می‌کردند. امروز آغاز جدید و فصل جدید در روابط ما با منطقه و جهان و در زمینه مسایل اقتصادی با دنیا است؛ من امروز صبح در مجلس در جمع نمایندگان عزیز کشورمان گفتم ما در شرایطی هستیم که به‌خاطر رکود سال‌های گذشته و مشکلات اقتصادی نیازمند به سرمایه‌ای هستیم که بتوانیم چرخ اقتصاد کشور را در سرعت مطلوب‌مان که هشت درصد رشد اقتصادی تعیین شده است، به حرکت در بیاوریم.

بیژن زنگنه نیز به‌عنوان یکی از ژنرال‌های اصلی حوزه‌ی اقتصاد کشور، همسو با سایر اعضای کابینه دولت تدبیر و امید، از لغو تحریم‌ها ابراز خشنودی کرد و ضمن قدردانی از مقام معظم رهبری به‌دلیل کسب موفقیت بزرگ در عرصه دیپلماسی کشور، گفت: «کار دیپلمات‌های ایران در تاریخ یکصد سال اخیر دیپلماسی کشور، بی‌سابقه بوده است. اجرای برجام کاری بود کارستان که در تاریخ دیپلماسی دست‌کم یکصد سال اخیر ایران، سابقه نداشته‌است.» وزیر نفت با بیان این که من همیشه خود را مدیون تدبیر همه کسانی می‌دانم که ملت ما را از گودال وحشتناکی که با بی‌تدبیری بدان افتاده بود، خارج کردند، افزود: «وظیفه ویژه خودم می‌دانم که از مقام معظم رهبری به دلیل پافشاریشان بر منافع دراز مدت ملی و این موفقیت بزرگ، صمیمانه قدرشناسی کنم.»

محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت هم با اشاره به اینکه به زودی و ظرف روزهای آینده روابط بانکی برقرار خواهد شد و حرکت‌های جدیدی در این زمینه صورت خواهد گرفت، گفت: «امیدوار هستیم همه ملت اعم از کارگزاران و فعالان اقتصادی بتوانیم از نتیجه این مذاکرات بهره‌مند شویم. حالا دیگر توپ در زمین فعالان اقتصادی است و ما کارگزاران هم در خدمت آنان هستیم.»

اظهارات امیدبخش، به مسئولان دولتی ختم نمی‌شود. فعالان اقتصادی و مسئولان ارشد حوزه‌های بازرگانی و بخش خصوصی نیز روز یکشنبه را نقطه عطفی در اقتصاد ایران می‌دانند؛ رییس اتاق بازرگانی ایران اجرای برجام و برداشته شدن تحریم‌ها را فصلی جدید برای اقتصاد و بخش خصوصی ایران دانست. محسن جلال‌پور اظهار کرد: «امروز بیش از سال ۱۳۹۲ به آینده توسعه اقتصاد ایران امیدوار هستیم چون باور داریم دنیا این موضوع را باور کرده است که ایران تنها کشوری در خاورمیانه است که می‌توانند در آن سرمایه‌گذاری کنند.»

در دانشگاه‌ها نیز یک استاد حوزه اقتصاد گفت: «با رفع تحریم‌ها و اجرای برجام، امنیت اقتصادی به ساختار اقتصادی ایران باز خواهد گشت، زیرا امنیت اقتصادی یکی از مقوله‌های مهم در سرمایه‌گذاری و تولید است.» مسعود خداپناه اظهار کرد: «تمام مبادلات اقتصادی هر کشور از طریق سیستم بانکی انجام می‌شود و هنگامی که سیستم بانکی یک کشور به دلیل تحریم‌ها مسدود شود، مبادلات تجاری و اقتصادی آن کشور تحت تاثیر قرار می‌گیرد و دچار مشکل می‌شود. همچنین بخش زیادی از اقتصاد بیشتر کشورها به واردات و صادرات مرتبط است و این مساله در تولید و اقتصاد هر کشوری تاثیرگذار است که تحریم‌های بانکی ما، مانع بسیاری از فعالیت‌های صادراتی و وارداتی برای کشور شد و مشکلات فراوانی را برای نظام پولی و بانکی ایران به وجود آورده بود.»

تب خوش‌بینی نسبت به نتایج لغو تحریم‌ها در آن سوی مرزها نیز داغ بود؛ از جمله فیلیپ هاموند، وزیر خارجه بریتانیا گفت: «برنامه هسته‌ای ایران در ازای رفع تحریم‌ها و مزایای اقتصادی کاهش یافت. بریتانیا نقشی مرکزی ایفا کرده است و من امیدوارم شرکت‌های بریتانیایی از فرصت‌های به‌دست‌آمده از طریق این رفع تحریم‌ها استفاده کنند.»

بخش‌های اقتصادی که از چنگال تحریم نجات یافتند

به‌هر روی، با اجرای توافق هسته‌ای تاریخی میان تهران و قدرت‌های جهانی، فرایند لغو تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران از سوی اتحادیه اروپا آغاز شد و زمینه برای بازگشت شرکتهای خارجی مختلف به بازار ایرانی فراهم شده است؛ در همین حال بر اساس گزارش خبرگزاری‌های مختلف ایرانی و جهانی، ماراتن شرکت‌های بین‌المللی برای ورود به بازار ایران آغاز شده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز اعلام کرد در راستای لغو تحریم‌هایی که تحت توافق هسته‌ای بین‌المللی برداشته می‌شوند، این کشور به شرکت‌های تابعه خارجی شرکت‌های آمریکایی نیز اجازه خواهد داد با ایران تجارت کنند. همچنین بورس تهران پس از گذشت ماه‌ها، در اولین ساعات مذاکرات نهایی برای قرائت بیانیه مشترک لغو تحریم‌ها، واکنش جدیدی از خود نشان داد و با رشد دسته‌جمعی متغیر‌های خود مواجه شد.

خبرهای از این دست در اولین روز اجرای برجام کم نبود اما به‌صورت کلی می‌توان گفت به موجب برداشته شدن تحریم‌ها، بخش‌های مالی، بانکی، بیمه‌ای، نفت، گاز، پتروشیمی، خودروسازی، فلزات و حمل و نقل اقتصاد ایران از چنگال تحریم‌ها نجات می‌یابند. مسائلی که یقیناً می‌تواند پایه‌های اقتصاد یک کشور را بلرزاند، تضعیف کند، حتی بخشکاند و یا اینکه بهبود آنها، به ترمیم و ترقی اقتصاد آن کشور ختم شود.

و حالا، آغازی در پایان

با این همه، واقعیت آن است که هیجان وصف‌ناپذیر اعلام خبر لغو تحریم‌ها، دیر یا زود تمام می‌شود و باید همه‌ی عناصر اقتصادی کشور، کوله‌بار خود را برای آغاز راهی تازه و بسیار حساس ببندند. اگرچه قفل تحریم‌هایی سخت و نفس‌گیر با کلیدِ هوشمندانه‌ی تدبیر و امید گشوده شد اما گشایش راه‌های نهایی نجات اقتصاد زخم‌دیده‌ی ایران، چشم به راه تدبیری فراتر از هیجانات و اظهارات کلامی پس از لغو موانع خواهد بود.

تحریم‌ها بیش از آنکه مستقیماً نقش تخریب‌گری داشته باشند، موانعی برای ترقی محسوب می‌شدند و حالا با کنار رفتن‌شان، راه برای برنامه‌ریزی، اجرای سیاست‌های اقتصادی و در نهایت توسعه‌ی اقتصاد کشور هموار شده است. اما تردیدی نیست تکیه بر رفع موانع نه‌تنها عاقلانه نیست بلکه می‌تواند به‌دلایل زیادی زمینه‌ی تداوم بحران در اقتصاد را به‌همراه داشته باشد. بر این اساس به‌نظر می‌رسد هرگز کار تمام نیست و اینکه چه میزان در این راه دشوار فعلی توفیق واقعی حاصل شود بیش از هیجانات فعلی، به سیاست‌های پایدار پساتحریمی تدبیر و امیدی‌ها گره خورده است.

سجاد بنام….ماه رویان

پایگاه خبری – تحلیلی “جمانیوز”(jamanews.ir)