“معمای دولت”

آنچه به دولت پزشکیان در شرایط موجود داخلی (انتخاب اعضای کابینه در مرکز و مدیران استانی و شهرستانی) و خارجی (تعریف چهارچوبی از روابط با دیگر کشورها) امکان ظهور خطوط نظریه جدید را فراهم می کند یقیناً همین اقدامات عملی است که تصویر ذهنی یک دولت مصمم و کنترلگر را اصلاح نموده و مرزهای سرزمینی و مرز میان حوزه عمومی دولتی و حوزه خصوصی را خنثی میسازد.

“حمید عزیزی”/ “صبح خرد”؛ دولت یک میدان قدرت است که با دو عامل شکل می گیرد: ۱- تصور سازمان منسجم و کنترل گر در یک سرزمین که نماینده مردم ساکن در آن سرزمین است ۲- اقدامات عملی بخشها و اجزای مختلفش. بنابراین، دولتهای واقعی به وسیله دو عنصر شکل می گیرند تصویر ذهنی و اقدامات عملی. این دو عنصر می توانند همپوشان و تقویت کننده یکدیگر و یا متعارض و تخریبگر یکدیگر باشند. تصویر ذهنی از دولت عبارت است از تصویر یک موجودیت مسلطِ یکپارچه و مستقل در سرزمین مفروض که ایجاد همه قواعد را در کنترل دارد خواه مستقیم از طریق نهادهای خودش و خواه غیرمستقیم از طریق منع دیگر سازمانهای صاحب اقتدار (موسسات اقتصادی خانواده‌ها و نظایر اینها ) از وضع برخی قواعد معارض با دولت. تصویر ذهنی با تصویر اصلی به طور کامل انطباق ندارد با این وجود تصویر ذهنی از دولت مردم را ترغیب می کند که موسسات را به گونه‌ای تصور کنند که گویی ذاتاً یکپارچه هستند.

اقدامات عملی؛ عملکرد روزمره بازیگران و مؤسسات دولت یا به عبارت دیگر اقدامات عملی شان می تواند تصویر ذهنی از دولت را تقویت یا تضعیف کنند. اقدامات عملی میتوانند مرزهای سرزمینی و مرزهای اجتماعی را تقویت نموده یا بی اثر سازد. بعلاوه اقدامات بازیگران بیرون دولت نیز می توانند به تقویت و اعتباربخشی تصویر خطوط مرزی و واقعی ساختن این خطوط کمک کنند. همچنین اقدامات عملی می توانند به تفکیک اجتماعی میان دولت و دیگر صورتبندیهای اجتماعی کمک کنند.

۱- تداوم کنترل محلی

تشکلهای اجتماعی محلی با منابعی که دارند و کسب مشروعیت می‌کنند ممکن است بخش‌هایی از دولت از برخی مناصب گرفته تا کل ادارات را برای پیشبرد مجموعه قواعد و معانی خودشان مورد استفاده قرار دهند. برخورداری این سازمانها از کنترل اجتماعی که از طریق بسیج بخشهایی از جمعیت کسب کردند به آنها قدرتی می دهد که می تواند حتی برای نمایندگان سیاسی و دیوانسالاران محلی دولت که مایل به پیروی از قوانین و مقررات رسمی هستند بسیار تهدیدآفرین باشد. نحوه انتخاب و ترکیب کابینه و مدیران محلی دولت پزشکیان در آیندهی نزدیک مشخص خواهد کرد مواجهه ی دولت وی با این متغیر چگونه خواهد بود.

۲-عدم یا وجود پایگاه سیاسی قوی

دولت بدون قدرتی که از طریق بسیج جمعیت در روستاها و شهرهای سراسر کشور کسب می کند با دو مشکل نیز مواجه می شود: اول اینکه دولت، فاقد پایگاه سیاسی قدرتمند برای تغییر سیاستها خواهد بود که برای برهم زدن توزیع کنونی قدرت در بخشهای جامعه طراحی شده اند. دوم اینکه عدم برخورداری دولت از پایگاه قدرت کافی آنرا به یک غنیمت وسوسه کننده برای افرادی که دارای پشتیبانی سازمانی هستند تبدیل می سازد خواه در جامعه و خواه درون یکی از بخشهای بی شمار دولت. رهبران دولتهای ضعیف که فاقد ابزار بسیج حمایت داخلی پایدار و سازمانیافته هستند مجبورند از بیم آنکه دیگران ابزار لازم را برای جانشینی ایشان به دست آورند به گونهای فزاینده توجه خود را به حفظ قدرت معطوف نمایند در این شرایط حیات سیاسی رهبران هرچند نه ضرورتاً کوتاه اما به طور حتم رذیلانه و وحشیانه خواهد شد که می طلبد همانگونه که شورای راهبری به دکتر پزشکیان در تعیین گزینه های اعضای کابینه مشورت داده اند در سطح استانها و شهرستانها نیز شورایی از افراد اصلاح طلب، با تجربه، علمی و تخصصی تشکیل شود و مشورتهای صادقانه و کارگشای خود را به مدیران ارائه دهند.

دولتها و جوامع دو هویت مجزا نیستند و ارتباط میان آنها بر اساس سلطهی یکی بر دیگری تعریف نمیشود بلکه هر دو هویت بر یکدیگر تأثیر میگذارند و فقط ضعف یکی نسبت به دیگری مشخصکننده ی نوع رابطه است. در این مورد می توان از چهار مؤلفه سخن گفت که قدرت دولت و جامعه بر اساس آن تعیین میشود. این چهار مؤلفه عبارتند از: توانایی نفوذپذیری، توانایی کنترل روابط اجتماعی، توانایی استخراج منابع و توانایی توزیع منابع.
اگر چه دولت های ضعیف در تمام بخش های جامعه حضور دارند، اما از تأثیر بر تحولات و تغییرات اجتماعی ناتوان هستند.

از آنجا که این دولت ها بر دو بخش استراتژی های اجتماعی و استراتژی های فردی کنترل ندارند، تغییرات اجتماعی در مسیری غیر از ارادهی دولت ها جریان می یابد. انتظار می رود دولت پزشکیان بر اساس شاخص های تعیین شده توسط وی برای انتخاب وزیران و معاونین به تعامل با ذی نفوذان محلی جهت انتخاب مدیران سطوح استانی و محلی جهت پیشبرد سیاست ها و اهداف خود و به تبع آن پیگیری اجرای “حق و عدالت” برای تأمین منافع عموم ملت ایران بپردازد. آیا چنین می شود؟ قیصر امین پور می گوید:
حرف های ما هنوز ناتمام…
تا نگاه میکنی؛
باز هم همان حکایت همیشگی!
پیش از آنکه باخبر شوی
لحظه ی هزیمت تو ناگزیر می شود
آی …
ای دریغ و حسرت همیشگی!
ناگهان چقدر زود دیر می شود!